Kurban suçlama (victim blaming), mağdurun, başına gelen suçtan kısmen veya tamamen sorumlu tutulmasıdır (The Canadian Resource Centre for Victims of Crime, 2009). Günlük yaşantınızda kurban suçlama söylemlerine siz de sık sık denk gelmişsinizdir. “O saatte orada ne işi varmış.”, “O eteği giymeseymiş.” gibi söylemler kurban suçlamaya birer örnek olarak gösterilebilir. Kurban suçlama davranışı hukuk ve tıp gibi sosyal sistemde kendini gösterebileceği gibi, mağdurun yakın çevresi ve medya tarafından da gerçekleştirilebilir (The Canadian Resource Centre for Victims of Crime, 2009). Hâlihazırda zarara uğramış mağdur için, kurban suçlamaya maruz kalmak yıkıcı psikolojik etkileri de beraberinde getirebilmektedir. Peki, niçin failleri değil de kurbanları suçlama eğilimi gösteririz? Bunun birden fazla nedeni olabilir, bu makalede kurban suçlama davranışını Adil Dünya İnancı teorisi üzerinden açıklamaya çalışacağım.

            Adil Dünya İnancına göre, insanlar dünyanın adil bir yer olduğu inancına inanma eğilimi göstermektedirler (Lerner, 1980). Öyle ki dünya, insanların başlarına gelen şeyleri hak ettikleri, iyilerin ödüllendirilip kötülerin ise cezalandırıldığı adil bir yerdir (Lerner, 1980; Akgün, 2019). Fakat dünyanın adil olduğuna dair benimsenen bu inanç bir illüzyondan ibarettir çünkü dünyada adaletsizlikler de baş gösterebilmektedir. Adil Dünya İnancında insanlar, yaşadıkları dünyada hak ettiklerine sahip olacaklarını, öngörülemeyen olayların mağduru olamayacakları yönünde bir inanışa sahiptir (Akgün, 2019). Böylece geleceğe dair güvenle planlar yapabilir ve bu planları gerçekleştirme yönünde çaba harcayabilirler (Akgün, 2019). Bu inanç sayesinde dünya, güvenli ve adil bir yer olarak algılanır ki bu inanç bireylerin ruh sağlıklarını koruyabilmeleri için gereklidir (Lerner, 1980; Lerner, 1998). Fakat gerçek dünya tamamen adil bir yer değildir, masumlar çeşitli suçların kurbanı olabilmektedir. Bu gibi masum kurbanların varlığı kişilerin Adil Dünya İnancını tehdit etmektedir (Akgün,  2019).  Dolayısıyla masum insanların çeşitli suçların kurbanı olduğunu gören insanlar, başlarına gelen bu olayın bir şekilde onların suçu olduğuna inanırlar (Johnson, Mullick, & Mulford, 2002).

İnsanlar, kurbanı suçlayarak onların değerini düşürerek veya başlarına geleni hak ettiklerini düşünerek Adil Dünya İnançlarını koruyarak sürdürmeye devam ederler (Akgün, 2019). Böylelikle dünyaya olan güvenleri sarsılmamış olur, dünyanın hala yaşanabilecek ve çeşitli risklerin başlarına gelmeyeceği güvenli ve adil bir yer olduğuna inanırlar. “Bazı çalışmalar göstermektedir ki Adil Dünya İnancı arttıkça insanlar; akran zorbalığına maruz kalanları (Chapin & Coleman, 2017; Poon & Chen, 2015), aile içi şiddet kurbanlarını (Kristiansen & Giulietti, 1990), cinsel taciz kurbanlarını (Adolfsson & Strömwall, 2017; De Judicibus & McCabe, 2001) ve tecavüz kurbanlarını (Strömwall, Alfredsson & Landström, 2012; Yalçın & Öztürk, 2018) daha çok suçlamaktadır.” (Akgün, 2019). Peki, kurban suçlama davranışının sonuçları nelerdir? Bu noktada kurban suçlamanın etkilerini incelemenin kurbanların daha fazla mağdur olmalarını önlemek, ikinci kez mağdur edilmelerini (secondary victimization) önlemek açısından oldukça önemli olduğunu düşünmekteyiz.

            Kurbanlar, suçlanmanın sonucu olarak çektikleri acıya ek olarak birçok psikolojik sıkıntı yaşarlar (Akgün, 2019). Adil Dünya İnancı, insanların adaletsizlikleri görmelerini ve bu adaletsizlikleri düzeltmek için adım atmasını engelleyerek mevcut düzenin devamına olumsuz yönde bir katkı sağlar (Akgün, 2019). Ayrıca, başlarına gelen olay için sorumlu tutulan kurban, kendini suçlama eğilimi gösterebilir veya suçlanmamak için susabilirler (Akgün, 2019).  Dolayısıyla kurbanın maruz kaldığı zararı daha da artırmamak ve mevcut adaletsiz düzenin devamına engel olmak açısından kurban suçlama davranışını terk etmemiz oldukça önemlidir. Kurban suçlamaya maruz kalan kişiler çektikleri psikolojik sıkıntıları gidermek için bir ruh sağlığı profesyonelinden destek alabilirler.

Kli. Psk. Emin BAYRAKTAR
Duygu ARSLAN
Eylül, 2022

 

Kaynakça

Adolfsson, K. ve Strömwall, L.A. (2017). Situational variables or beliefs?

A multifaceted approach to understanding blame attributions. Psychology,

Crime & Law, 23(6), 527-552.

Akgün, S. (2019). Adil dünya inancı ve toplumsal sonuçları. OPUS–

Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 14(20), 2227-2247. DOI:

10.26466/opus.610173.

Chapin, J. ve Coleman, G. (2017). Children and adolescent victim blaming.

Peace and Conflict: Journal of Peace Psychology, 23(4), 438–440

De Judicibus, M. ve McCabe, M.P. (2001). Blaming the target of sexual harassment:

impact of gender role, sexist attitudes, and work role. Sex

Roles, 44, 401-417.

Lerner, M. J. (1980). The Belief In A Just World: A Fundamental Delusion. New

York: Plenum Press.

Lerner, M. J. (1998). The two forms of belief in a just world: Some thoughts

on why and how people care about justice.In (L. Montada, M. Lerner

ve J. Melvin Eds). Responses To Victimizations and Belief in a Just World, (s. 247-269). New York: Plenum Press.

Johnson, L. M., Mullick, R., & Mulford, C.L. (2002). General Versus Specific Victim Blaming. The Journal of Social Psychology, 142(2), 249-63.

Poon, K. ve Chen, Z. (2015). How does the source of rejection perceive innocent

victims? The Journal of Social Psychology, 155, 515–526.

Strömwall, L.A. Alfredsson, H. ve Landström, S. (2012). Blame attributions

and rape: effects of beliefin a just world and relationship level. Legal

and Criminological Psychology, 18, 254–261.

Victim Blaming (2009), The Canadian Resource Centre for Victims of Crime. https://crcvc.ca/docs/victim_blaming.pdf.

Yalçın, M.A. ve Öztürk, E. (2018). Cinsel saldırı suçu mağduru kadınlara

karşı toplumsal tutumlar ile adil dünya inancı ve çelişik duygulu

cinsiyetçiliğin ilişkisi. Türkiye Klinikleri Journal of Forensic Medicine

and Forensic Sciences, 15(2), 43-51.